Sulawesi en de dodenverering in Toraja

Sulawesi is niet het eerste eiland waar je aan denk bij een bezoek aan Indonesië. Bali staat voor velen synoniem voor een tropisch vakantie naar dit archipel van duizenden eilanden. Indonesië kent zoveel eilanden, meer dan 14.500, dat als je elke dag een ander eiland zou bezoeken je bijna 40 jaar druk bent. In de praktijk niet te doen.

Daarom moet je keuzes maken. Normaal ben ik niet de beste in het maken van keuzes, hoewel geen keuze ook een keuze is. Voor Sulawesi was het makkelijk. Ik wist al lang dat ik dit eiland eens zou willen bezoeken. Elk Indonesisch eiland is anders en Sulawesi is wel heel uniek.

Hoewel de bevolking van Sulawesi hoofdzakelijk islamitisch is, zijn er in de bergen de Toraja’s. Een christelijke minderheid die er eigenaardige rituelen op na houden.

De eerste ontmoeting met Sulawesi was de stad Makassar. Makassar is de belangrijkste (handels) stad op het eiland. Het is geen stad voor een romantisch weekend, hoewel het wel zou kunnen. Voor de reiziger is Makassar een vertrekpunt of een eindpunt voor een rondreis door Sulawesi. Nederlanders zullen misschien fort Rotterdam willen bekijken waar een stukje vaderlandse geschiedenis ligt.

Het zuiden van Sulawesi kent parelwitte stranden. In april zonder de toeristen. De stranden zijn veel mooier dan op Bali. Bali is meer voor de surferboys. Rond het kleine plaatsje Bari in het uiterste zuiden is het zeer lonend om met een motor rond te toeren. De architectonisch prachtige vaal gekleurde houten huisjes in de glooiende groene heuvels langs de kust zijn oogappeltjes. Het tempo in de dorpjes ligt op een aangenaam laag ritme. De witte stranden zijn leeg op een enkele visser na.

Nergens hebben we-, Silvie zat achterop de motor, zulke open en hartelijke mensen ontmoet als hier in het zuiden van Sulawesi. We zijn vaak gevraagd om te poseren voor een foto, we leken wel bekende filmsterren, en vrijwel iedereen begroet je. Al rijdend hoor je van alle kanten: ‘Hallo mister’, hallo!’ Engels is kennelijk niet iedereen even meester want ze zeggen dat ook tegen Silvie. Silvie heeft dapper geprobeerd om dit te verbeteren, maar dat was een ongelijke strijd.

Na lange uren over slechte wegen in een Toyota Kijang, de ‘verzameltaxi’ hèt vervoersmiddel op Sulawesi, zijn we in Toraja aan gekomen. Toraja is een bergachtig gebied in het midden van het eiland. De plaats Rantepao ligt in het centrum van Tana Toraja.

De naam Tana Toraja wordt gebruikt voor het gebied als ook voor de bevolking die er wonen. Voor de Toraja’s of Torajanen staat de dood centraal in hun leven. Letterlijk zelfs. Gestorven familieleden kunnen maanden in de woning ‘leven’ van familieleden. Net zo lang totdat er voldoende geld is voor een rituele begrafenis.

Bij de begrafenissen zijn iedereen welkom, ook vreemden. Om de weg naar de hemel te plaveien worden er dieren geofferd. Hoe meer hoe beter. Minimaal worden er vijf buffels geslacht. Deze dieren worden door de familie gekocht en kosten een kapitaal. Dat verklaard waarom er door de hele familie, veelal arme mensen, het hele leven wordt gespaard voor begrafenissen.

Ook grote aantallen varkens worden geslacht. Varkens worden vaak door vrienden en bekenden van de overledene aangeboden om te worden geofferd. Rijke families offeren zelfs de zeldzame albino buffel die speciaal ervoor gefokt wordt.

Je begrijpt, deze offeringen zijn zeer bloedig en voor westerlingen moeilijk te begrijpen. Ik heb het met lede ogen aangekeken. Mijzelf vragen gesteld die ik niet kan beantwoorden. Ook wat doe ik als vreemdeling hier op deze begrafenis? Je wil het zien en mee maken.

Achteraf voel ik een zekere schaamte. Het is zoals het is. Een ervaring die je niet snel vergeet, al hoef ik het geen tweede keer te zien. Silvie is niet mee geweest naar de begrafenisceremonie. Misschien toont dat meer respect, in ieder geval voor de dieren…

Volgens eeuwenoude traditie, nu nog zelden, worden doden begraven in kalksteenrotsen. Een Tao Tao-, het houten evenbeeld van de overledene, bewaakt het graf.